काठमाण्डौ – स्वस्थ र तन्दुरुस्त देखिने व्यक्तिहरूको पनि अचानक ज्यान जान सक्छ । जब हामी सुनिरहेका हुन्छौं, “त्यो हार्ट अट्याक हो,” हाम्रो मनमा अनेक प्रश्न उठ्छन् के भयो अचानक? यथार्थमा, हृदयघात तब हुन्छ जब मुटुको कार्यसञ्चालनमा अप्रत्याशित अवरोध आउँछ । यो अवरोध हृदयको मांसपेशीमा रगतको प्रवाहलाई रोक्छ, जसले तीव्र रूपमा हृदयको कार्यमा गम्भीर असर पुर्याउँछ । विश्व स्वास्थ्य संगठनको तथ्यांकअनुसार, मुटुरोगका कारण वर्षेनि १७.५ मिलियन मान्छेको मृत्यु हुन्छ, जुन कुल मृत्युदरको ३२ प्रतिशत हो ।
नेपालमा पनि मुटुरोगको समस्या गम्भीर हुँदै गएको छ । हालका तथ्यांकले देखाउँछन् कि लगभग २५ प्रतिशत नागरिक कुनै न कुनै प्रकारका मुटुरोगबाट पीडित छन् । यसका मुख्य कारणहरूमा मानिसहरूको जीवनशैलीमा आएको अस्वस्थ परिवर्तन, मानसिक तनाव, व्यायामको कमी, अस्वस्थ खानपान र धूम्रपानको बढ्दो प्रवृत्ति समावेश छन् ।
हार्ट अट्याक र यसको कारणहरू
हार्ट अट्याकको अवस्था प्रायः तीव्र हुन्छ र यसमा मुटुको मांसपेशीमा रगतको प्रवाह अवरुद्ध हुन्छ । जब यो प्रवाह बाधित हुन्छ, मुटुका कोशिकाहरूलाई पर्याप्त अक्सिजन र पोषणको कमी हुन्छ, जसले तीव्र रूपमा मांसपेशीलाई नोक्सान पुर्याउँछ । हृदयघातको लक्षणहरूमा छातीमा तीव्र पीडा, सास फेर्न कठिनाई, मस्तिष्कमा चक्कर, हात, कुम र पीठमा पीडा, र कहिलेकाहीँ जिउँदो महसुस नगर्नु समावेश छन् । यदि कुनै व्यक्तिमा यी लक्षणहरू देखा पर्दछ भने तुरुन्तै चिकित्सा सहायता लिई उपचार गर्नुपर्छ ।
मुटुरोगका जोखिम तत्वहरूमा उच्च रक्तचाप, मधुमेह, उच्च रक्त कोलेस्टेरोल, धूम्रपान, मानसिक तनाव र अनियमित खानपान सामेल छन् । विशेषगरी, अस्वस्थ जीवनशैली र खानपानका कारण युवापुस्तामा पनि हृदयघातको जोखिम बढ्दै गएको छ ।
समस्याको रोकथामका उपायहरू
हार्ट अट्याकको समस्या रोक्नका लागि विभिन्न उपायहरू अपनाउन सकिन्छ ।
यहाँ केहि प्रभावकारी सुझावहरू प्रस्तुत गरिएको छ :
१. नियमित स्वास्थ्य परीक्षणः आफ्नो मुटुको स्वास्थ्य स्थिति बुझ्नका लागि नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गराउनुहोस् । रक्तचाप, रगतमा ग्लुकोज, कोलेस्टेरोल जाँच गर्नु महत्त्वपूर्ण छ । यदि तपाईलाई कुनै समस्याहरू छन् भने समयमै उपचार गर्न सकिन्छ ।
२. नियमित शारीरिक गतिविधि : दैनिक कम्तिमा ३० मिनेट व्यायाम गर्नुहोस् । सुगर र कोलेस्टेरोलको समस्या भएका व्यक्तिहरूले १ घण्टा बढी व्यायाम गर्नु आवश्यक छ । नियमित व्यायामले मुटुको स्वास्थ्य सुधार गर्न मद्दत गर्दछ र मानसिक तनाव पनि कम गर्छ ।
३. स्वस्थय खानपानः खानामा नुन, तेल, चिनीको प्रयोग कम गर्नुहोस् । फलफूल, सागसब्जी र फाइबरयुक्त खानेकुरा बढी मात्रामा खानुपर्छ । फाइबरले कोलेस्टेरोल र रक्तचाप घटाउन मद्दत गर्दछ । विशेषगरी, मासाहारीको लागि माछाको सेवन लाभदायक हुन्छ ।
४. मानसिक तनावको व्यवस्थापनः मानसिक तनावलाई नियन्त्रण गर्न ध्यान र योग जस्ता उपायहरू अपनाउनुहोस् । तनाव कम गर्नका लागि नियमित विश्राम र मनोरञ्जनको पनि महत्त्व छ ।
५. खानामा विषादीको प्रयोगबाट बच्नः तरकारी र फलफूलमा रसायनको प्रयोग नगर्नुहोस् । जैविक उत्पादनहरूमा ध्यान दिनुहोस् र स्वस्थ आहारलाई प्राथमिकता दिनुहोस् ।
६. सकारात्मक सोचः खुशी र सन्तुष्टि भित्र्याउन सकारात्मक सोच र सहयोगी भावनालाई बढावा दिनुहोस् । समाजमा सकारात्मक सम्बन्ध र सहकार्यले मानसिक स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउँछ ।
७. जनचेतना र नीति निर्माणः मुटुरोगको रोकथामका लागि जनचेतना जगाउन र स्वास्थ्य नीति निर्माताहरूलाई प्रभावकारी कार्यक्रमहरू बनाउन प्रोत्साहित गर्न महत्त्वपूर्ण छ । स्कूल, सामुदायिक केन्द्र र अन्य संस्थाहरूले स्वास्थ्य शिक्षा कार्यक्रम सञ्चालन गर्नु पर्छ ।
हाम्रो स्वास्थ्यको रक्षा गर्नका लागि समयमै ध्यान दिनु अत्यन्त आवश्यक छ । व्यक्तिगत प्रयास र समाजको सहयोगले मात्र मुटुरोगको समस्यालाई रोक्न सकिन्छ । आजको जीवनशैलीमा सन्तुलन र सचेतना ल्याउनु पर्नेछ । स्वस्थ जीवनशैलीको लागि आफ्नै प्रयास गर्न महत्त्वपूर्ण छ, ताकि मुटुरोगको जोखिमलाई कम गर्न सकियोस् ।
